คำถามที่ลงท้ายด้วย ~のですか ใช้เมื่อเห็นหรือได้ยินบางสิ่งบางอย่างที่ไม่ได้คาดคิดมาก่อน และต้องการยืนยันหรือคาดเดาเหตุผล/สาเหตุ ที่มาของสิ่งนั้น เป็นคำถามที่ต้องการคำอธิบายในสิ่งที่เห็นหรือได้ยิน ดังนั้นจึงมักใช้ร่วมกับ どうしてและ なぜ (ทำไม) ประโยคที่ลงท้ายด้วย ~のです ใช้ในการพยายามอธิบายการกระทำหรือเหตุการณ์ใดเหตุการณ์หนึ่ง สำหรับคุณศัพท์ な และคำนาม จะเติม な หน้า のです
A: どうか したのですか。
(เป็นอะไรไปหรือ)
B: きっぷが ないのです。
(ไม่มีตั๋วน่ะ)
A: マナさんは どうか したのですか。
(คุณมานะเป็นอะไรไปหรือ)
B: おなかが いたいと 言って ねて います。
(เห็นบอกว่าปวดท้อง เลยนอนอยู่)
A: きれいな ようふくを 着て いますね。どこかへ 行くのですか。
(สวมเสื้อผ้าสวยเชียว จะไปไหนยังงั้นหรือ)
B: これから パーティーへ 行くのです。
(เดี๋ยวจะไปงานเลี้ยงน่ะ)
A: あまり おかしを 食べませんね。きらいなのですか。
(ไม่ค่อยกินขนมเลยนี่ ไม่ชอบหรือยังไง)
B: いいえ、きらいなのでは ありません。はが いたいのです。
(เปล่า ไม่ใช่ไม่ชอบ ปวดฟันน่ะ)
A: マナさんは 元気が ありませんね。病気なのですか。
(มานะไม่ร่าเริงเลยนี่ ไม่สบายหรือเปล่า)
B: いいえ、病気なのでは ありません。テストが できなかったのです。
(เปล่า ไม่ได้ไม่สบาย ทำข้อสอบไม่ได้น่ะ)
(เป็นอะไรครับ)
(รู้สึกวิงเวียนศีรษะครับ)