Pytania, które kończą się ~のですか są używane, gdy ktoś widzi/słyszy coś niespodziewanego i pragnie potwierdzić swoją interpretację lub przypuszczenie dotyczące przyczyny/powodu, który stoi za zaistniałą sytuacją. Pytanie to prosi o wyjaśnienie tego, co ktoś widzi/słyszy, dlatego często bywa używane z pytającymi どうして oraz なぜ (dlaczego?). Zdania kończące się ~のです są używane przy próbie wyjaśnienia czyjegoś zachowania lub określonej sytuacji. W przypadku nieprzeszłych na-przymiotników twierdzących oraz rzeczowników, zamiast zakończenia だ formy prostej użyj な.
A: どうか したのですか。
Czy coś się stało?
B: きっぷが ないのです。
Nie mogę znaleźć biletu.
A: マナさんは どうか したのですか。
Czy coś się stało Manie?
B: おなかが いたいと 言って ねて います。
Leży, bo mówił, że go boli brzuch.
A: きれいな ようふくを 着て いますね。どこかへ 行くのですか。
Ale pięknie jesteś ubrana! Wybierasz się gdzieś (w szczególne miejsce)?
B: これから パーティーへ 行くのです。
(Powodem tego jest fakt, że) Wybieram się na przyjęcie.
A: あまり おかしを 食べませんね。きらいなのですか。
Jakoś nie jesz ciastek, prawda? Nie lubisz?
B: いいえ、きらいなのでは ありません。はが いたいのです。
Nie, nie jest tak, że ich nie lubię. (Przyczyną jest to, że) Boli mnie ząb.
A: マナさんは 元気が ありませんね。病気なのですか。
Mana nie wygląda zbyt dobrze, prawda? Czy jest chory?
B: いいえ、病気なのでは ありません。テストが できなかったのです。
Nie, nie jest tak, że jest chory. (Powodem tego jest fakt, że) Nie napisał dobrze testu.
Co panu/pani dolega?
Mam zawroty głowy.